Atropa Belladonna
Wolfskers

In het Nederlands heet ik ‘wolfskers’. Aan mijn takken groeien namelijk grote bessen, die als ze rijp zijn glanzend zwart worden en dan erg lijken op een kers.

Voor het woord ‘wolf’ in mijn naam zijn meerdere mogelijke verklaringen. Ik ben een giftige plant en ook andere giftige planten krijgen in de volksmond vaak een naam waarin het woord ‘wolf’voorkomt.

Denk maar eens aan de wolfsdood (een volksnaam voor de gele monnikskap) en de wolfsbes (een andere naam voor de eenbes, een groen plantje waarop – de naam verklapt het al – één bes groeit).

Een andere verklaring is dat mijn zwarte bessen lijken op de ogen van een boze wolf en er wordt ook wel gezegd dat ik in de Oudheid werd gebruikt om wolven en tegenstanders te vergiftigen.

In Nederland word ik door sommigen trouwens ‘doodskers’, ‘dolkruid’ of ‘heksenkruid’ genoemd. Ook die namen hebben allemaal met mijn giftigheid te maken.

In Engeland bedachten ze pas echt geweldige namen voor me. De meest gebruikte is ‘deadly nightshade’ (dodelijke nachtschade), dit omdat ik in de familie van nachtschadeplanten – waartoe ook de tomaat en de aardappel behoren – een nogal dodelijk exemplaar ben.

Andere Engelse benamingen voor mij zijn ‘Naugthy Man’s Cherries’ (kersen van de ondeugende man), ‘Murderer’s Berry’ (moodernaarsbes) en ‘Devil’s Herb’ (duivelskruid).

Wat botox hier, een filler daar: het is voor veel jonge mensen allang niet gek meer om een beetje gif in zich te laten spuiten. Botox is tenslotte een spierverslapper en fillers weten we niet zo goed wat erin zit.

De meeste mensen gaan voor het ‘Instagramgezicht’ dat is een gezicht zonder rimpels met grote bambi-ogen, een klein neusje en dikke lippen.

Die fixatie op het uiterlijk en de maakbaarheid ervan is natuurlijk niet nieuw. Al tijdens de Renaissance gebruikten vrouwen allerlei goedjes om er ‘beter’ uit te zien.

Dat ze door het nogal giftige goedje ook slechter zagen en soms zelfs blind werden, namen ze maar voor lief.

Mijn officiële Latijnse naam ‘Atropa Belladonna’ komt uit deze geschiedenis voort. ‘Belladonna’ is Italiaans en betekent ‘mooie vrouw’.

‘Atropa’ (atropine) is de botanische naam van het stofje met de pupilverwijdende eigenschap. Atropos was een Griekse godin, wier naam ‘de onafwendbare’ betekent.

Atropine wordt ook nu nog wel eens door oogartsen gebruikt om bij een onderzoek beter in de ogen te kunnen kijken. De hoeveelheid die ze dan gebruiken is wel héél klein.

Ik ben één van de giftigste planten van dit continent. Mijn hele plantenlijf bevat sterk werkende stoffen en vooral mijn bessen moet je echt niet eten. Die bevatten de toxische stof atropine.

Vijf besjes zijn al genoeg voor een vergiftiging die zich na enkele uren uit in een droge mond, buikpijn, overgeven, koorts en hallucinaties. Meer dan tien bessen overleef je niet.

Het verraderlijke is dat mijn zwarte vruchtjes er verrúkkelijk uitzien en heerlijk zoet smaken. Je merkt dus niet dat je iets verkeerds hebt gegeten.

De Nederlandse arts en kruidkundige Rembertus Dodonaeus schreef in zijn Cruydeboeck (1554) niet voor niets dat ik een ‘doodelick cruyt’ ben. Niet gek dus, dat ik in het verleden ook weleens als moordwapen werd gebruikt.

Zo gaat het gerucht dat de Romeinse keizerin Livia Drusilla haar man keizer Augustus opzettelijk om het leven bracht door hem een sapje van mijn bessen te laten drinken.

Dit soort gruwelijke gifmoordverhalen zijn natuurlijk een geweldige inspiratiebron voor whodunnit’s, dus is atropine ook regelmatig de doodsoorzaak van de slachtoffers in de detectiveromans van ‘queen of crime’ Agatha Christie.

Omdat de stof atropine tegen krampen en pijnstillend werkt, zit het in allerlei geneesmiddelen. In de homeopathische wereld word ik wel ingezet als middel tegen hoofdpijn en maagpijn.

In de medische wereld gebruiken ze mij al sinds de oudheid als medicatie bij een narcose. Het doel is dan om de speekselproductie van de patiënt te verminderen.

Ook intrigerend: ik ben hét tegengif bij aanvallen met dodelijke zenuwgassen als VX en sarin. Wat dat soort gassen doen, is het zenuwstelsel overactiveren, waardoor bijvoorbeeld een hele trage hartslag ontstaat en onvoldoende ademgehaald kan worden.

Kim Jong-nam – de halfbroer van – werd vermoord met het zenuwgas VX. Tijdens het proces tegen de verdachten, zeiden toxicologen dat hij tijdens de moord flesjes gevuld met atropine in zijn tas had.

Omdat hij dat bij zich had, lijkt het erop dat hij er al rekening mee hield dat hij kon worden vermoord. Waarom hij het niet heeft gebruikt? Niemand die het weet.

Kunstenaar herman de vries heeft mij wel vaker in zijn kunstwerken gebruikt. Voor herman is de natuur altijd kunst. Daarom zet hij boomstammen op sokkels, tekent hij met verschillende soorten aarde en hangt hij museumwanden vol met allerlei soorten grassen.

Zijn vierluik ‘Monumenta Lamiae ‘(1985) bestaat uit verschillende ingelijste gedroogde planten op papier. De planten die hij heeft gebruikt zijn: blauwe monnikskap, valeriaan, moederkoorn en belladonna.

Het zijn planten die verwijzen naar oude toepassingen. De monnikskap staat voor gif, moederkoorn voor kraamhulp en vruchtafdrijving, valeriaan voor geruststelling en ik sta voor geestverruiming.

Al deze middelen komen ook voor op de ingrediëntenlijst voor heksenzalf. Met dit soort smeersels, die vaak bestonden uit een mengsel van vet en inheemse gifplanten zoals ik, wreven ‘heksen’ hun lichaam in.

In de dertig minuten durende film ‘bella donna’ laat herman de vries zien wat daar de effecten van waren. In de film danst en huppelt een vrouw door het bos.